afb. A.F.A.M. Wetzer, 15 augustus 2005
St. Jorisstraat 33, in de voorgevel van het Refugiehuisafmetingen: 95 x 65 cmmateriaal: natuursteen datering: 1947 vervaardigd door: Frans Evers Het beeldje is gehakt in een driehoekig blok natuursteen, dat ingepast is in de hoek van het gebouw. Het is een afbeelding van een staande vrouwelijke figuur in zeer hoog reliëf met scherpe en hoekige vlakken. Eronder staat de tekst: "Herinnering aan Bosch' Marieke". Bosch' Marieke was een volksstuk en tevens een Mariaspel naar een idee van de toenmalige kapelaan van de St. Cathrien. Hij wilde een beter contact bewerkstelligen met en tussen de bewoners van de Oude Hulst, de Weversplaats, De Mortel, de Bandsche Poort en de Berenbijt. In het Spel speelden ongeveer honderd bewoners mee. Het werd voor het eerst opgevoerd in 1947. In totaal werd het in 1947, 1948 en 1949 twintig keer opgevoerd, in 1955 in het kader van de bevrijdingsfeesten en in 1956 voor het laatst. Daarna verdween de oude buurt. De deelnemers aan het spel hadden in 1947 het geld bijeengebracht en het beeldje van Bosch' Marieke laten maken door Frans Evers. De oorspronkelijke plaats was op de hoek Bandsche Poort/Oude Hulst. Toen de huizen werden afgebroken is het beeldje herplaatst. | 52 |
In de gevel van het refugiehuis, Sint Jorisstraat 33, werd in 1976 de gedenksteen Bosch' Marieke herplaatst en zo weer aan de vergetelheid ontrukt. Bosch' Marieke, een volksstuk en tevens een Mariaspel, werd in 1947 voor het eerst opgevoerd door de bewoners van de Oude Hulst, de Weversplaats, De Mortel, de Bandsche Poort en de Berenbijt. Het idee kwam van oorsprong van de kapelaan van de Sint-Cathrien om een beter contact te krijgen met zijn parochianen in deze volksbuurt. Thom Brouns werd aangezocht om een volksspel te schrijven en Kees Spiering zou de regie op zich nemen. Het verhaal, dat zich in de Beurdsestraat en omgeving afspeelt, was in wezen eenvoudig, Willem, in feite een goede jongen, wordt verliefd op Marieke, een meisje dat het echter niet meer zo nauw neemt. Ook Toon, een inbreker, heeft een oogje op het meisje. Hij maakt meer kansen omdat hij altijd goed bij kas zit. Ondanks de smeekbeden van zijn moeder kan Willem niet bij Marieke vandaan blijven. Uiteindelijk gaat hij samen met Toon op het inbrekerspad. Ontdekking blijft niet uit en Willem belandt in de gevangenis. Weer thuis breekt de tijd aan dat de Plechtige Omgang door de straten zal trekken. Willem probeert verbitterd zijn moeder ervan te weerhouden om naar oude gewoonte een versierd Mariabeeld voor de deur te zetten. De moeder sterft. Willem komt er achter dat niet zijn moeder, maar Toon en Marieke hem bij de politie hebben aangegeven. Dan wendt hij zich tot Onze Lieve Vrouw van 's-Hertogenbosch, vergeeft Toon, en gaat biechten. Het stuk eindigt met de Plechtige Omgang.
Een vrij simpel verhaal, dat echter door het optreden van diverse volkse figuren tot een levendig geheel werd. Ook de jaarlijkse Bossche feesten en evenementen werden er in verwerkt, zoals carnaval, Driekoningen, en natuurlijk de Plechtige Omgang. Meer dan honderd spelers en speelsters deden mee en maakten een diepe indruk. In de jaren 1947, 1948, en 1949 werd het stuk twintig keer opgevoerd in een uitverkocht Casino. In het kader van de bevrijdingsfeesten van 1955 werd het na enkele aanpassingen weer op het toneel gebracht. Bijna alle oorspronkelijke spelers deden weer mee. Men was van plan er een vijfjaarlijkse traditie van te maken. Sanering en afbraak van de buurt stond dat plan in de weg. De bewoners verspreidden zich. In 1956 kwam Bosch' Marieke voor het laatst op de planken.
Ook het door Frans Evers in 1947 vervaardigde beeldje verdween van zijn oorspronkelijke plaats op de hoek van de Bandsche Poort/Oude Hulst, toen de huizen daar werden afgebroken. De deelnemers aan het spel, die het geld voor het beeldje zelf bijeengebracht hadden, berustten hier echter niet in. Vooral Ad Burgerhof die altijd de rol van Willem gespeeld had, beijverde zich om het beeldje weer een plaats te geven, het liefst zo dicht mogelijk bij de oude buurt. Na ongeveer vijftien jaar werd het beeldje weer geplaatst, nu in een pand dat niet zo gauw afgebroken zal worden; het refugiehuis staat immers gelukkig op de monumentenlijst.
|
In 1947 voor het eerst, maar ook nog in 1955, werd door de bewoners van de Oude Hulst, Weverplaats, Mortel, Bandsche Poort en de Berenbijt het toneelstuk Bosch' Marieke opgevoerd. Het was geschreven door Thom Brouns. Een van de karakters in toneelstuk was 'ome Jan' die optrad in het toneelstuk tijdens de bevrijdingsfeesten in 1955. Zijn koopwaar van oranje-speldjes, papieren vlaggetjes en rood-wit-blauwe molentjes droeg hij aan een draagband. U moet zich voorstellen dat de tekst in het oorspronkelijke dialect werd uitgesproken, een extra dimensie die de geschreven tekst niet kan geven!
„Koopt bij ome Jan! Oranje-speldjes! Mooie molentjes en vlaggeskes veur de keinder! Lintjes van 't Ministerie! Papiere hoejkes! Koopt bij ome Jan! Viert de bevrijding met de spulle van de wandelende winkel! Als 't feest is komt ome Jan met z'n negotie, of 't nou mee karnaval, mee Koninginnedag of mee den Groten Omgang is! Dus nou ook mee 't Bevrijdingsfeest!”
Ome Jan ziet de jeugd wel degelijk zitten: „Witte wè mijn nou echt deugd doet, dat 'r in die tien jaore weer nuwe keinder zijn opgegroeid, die van heel die misère van den oorlog niks meegemaakt hebben en veur wie de bevrijding echt zo'n feest mee vlaggeskes en sjerpkes is, zonder da ze daorbij aen al die herinneringen denken, van wè veur ons ouwere mensen veur de bevrijding kwam.”
De koopman vertelt ook allerlei (zelf verzonnen?) bijzonderheden over de door hem verkochte snuisterijen. „Ziede hier dé ermbandje, dè klein snoerke van rooie kreuleles? Gullie denkt: dé's mar zo'n ding van niks. Mar dan bende d'r dik naost! Witte wie dè gedraoge heet? Nee, war? Dè's is van 'n meske, da d're eige jonge in de gevangenis heet geholpen. Die z'n moeder had nooit kunne denke, dè't ut zó mee hum zou gaon. Kèk dit: d'r rozekrans. Daor hee ze aon zitte bidde, duzende kere, om 'm mar op 't goeie pad te houwe; en toen ze d're leste levensaodem hâ uitgeblaoze, ha ze dè rozenhoike tusse d'r maogere vingers.”
„Dieje kneup is van unne wout, 'ne linkerd. Die heurt d'r ook bij, bij 't zelfde vertelselke. Jao en as ik d'r nou eens goed over naoprakkezeerm dan is dè vertelselke op 't feest van deze daoge misschient wel goed op z'n plaots, want dè gee nou wel nie over den oorlog en over de bevrijding deur de Tommies en de Kanadeeze, mar 't heeft op zijn manier toch ook mee 'ne bevrijding te maoke.”
Ome Jan begint dan aan de inleiding tot het eigenlijke toneelstuk: „'t Gaot over 'ne mens, die bevrijd wier, nie van de vijand van over de grenzen, mar van de vijand in z'n eigen hart. En nou kunnen ze zegge, dè ome Jan unne filosoof van likmevesje is, mat toch zou 't misschient nog nie zo gek zijn, as de mense die nou fistviere 's goed bij d'r eige zelvers naogonke, of ze dieje vijand ok wel altij zo z'n vet gegeve hebbe, as ie 't verdient!”
Duizenden Bosschenaren hebben van het toneelstuk genoten en de vele tientallen deelnemers hebben er evenzeer veel plezier aan beleefd.
|
1947 |
Thom BrounsHet Bosch' Marieke. Casino 29, 30 mei en 1 junis.n. ('s-Hertogenbosch 1947) |
|
1955 |
Thom BrounsBosch' Marieke. Als bevrijdingsspel 1955s.n. (s.l. 1955) |
|
1979 |
RedactieBosch' MariekeDen Bosch in mei ('s-Hertogenbosch 1979) |
|
1984 |
Henny MolhuysenOe gotte kèk daor : Bosch' MariekeBrabants Dagblad donderdag 10 mei 1984 (foto) |
|
1992 |
Henny MolhuysenVerhalen en legenden : Bosch' MariekeBrabants Dagblad donderdag 20 februari 1992 (foto) |
|
1994 |
Jack SnackersHerinnering aan Bosch MariekeEen nar in beeldenrijk Den Bosch (1994) 47 |
1955 |
De oud-Bosschenaar Thom Brouns heeft het grootse volkspel 'Bosch Marieke' omgewerkt tot bevrijdingsspel. Dit spel heeft reeds in 1947 en 1949 'n twintigtal volle Casino-zalen beleefd. Bron: Provinciale Noord-Brabantse Courant - Het Huisgezin (maandag 7 maart 1955) |
|
1955 |
Bosch Marieke was gisteren met zilver omkleed. Vijf en twintig voorstellingen die zo goed als allemaal waren uitverkocht. Bron: Provinciale Noord-Brabantse Courant - Het Huisgezin (maandag 16 mei 1955) |